Serv Wiemers, Directeur
Rebel en partner voor openheid
In een democratie is publieke informatie niet van de overheid, maar van ons allemaal. Door die informatie vrij te delen kan iedereen de overheid controleren, meedoen en de informatie – en daarmee de publieke ruimte – verbeteren. Open informatie is het wezen van een democratie waarin iedereen gelijk kan meedoen. Informatie is essentieel voor participatie.
Deze principes drijven de medewerkers van Open State, ook weer in het afgelopen jaar 2024. Op basis hiervan deden wij actief mee in het publieke debat en probeerden we met concrete projecten Nederland (en soms een beetje de wereld daarbuiten – afgelopen jaar ook Midden- en Oost-Europa) meer open en dus meer democratisch en efficiënt te maken.
De democratie had het afgelopen jaar niet gemakkelijk. In Nederland trad een kabinet aan waarbinnen een deel de rechtsstaat als iets onderhandelbaars ziet. In de VS werd in een sfeer van desinformatie, polarisatie en ongelijkheid een president gekozen die meer waarde hecht aan macht dan recht, en meer aan ongelijkheid dan gelijkheid.
Open State Foundation is neutraal ten opzichte van politieke partijen, maar maakt zich vanuit de missie zorgen om het politieke klimaat. Binnen dat klimaat proberen we zoveel mogelijk te bereiken – omdat we de overtuiging hebben dat data en open informatie het beste tegenwicht vormen tegen polarisatie en desinformatie. Open State kiest daarbij pragmatisch de meest effectieve weg. Wij gingen bijvoorbeeld in gesprek met vrijwel het hele spectrum aan politieke partijen over de principes van een open overheid.
De strijd voor openheid was afgelopen jaar soms om somber van te worden. We spraken journalisten die zich zó tegengewerkt voelden, dat ze wilden stoppen met het indienen van Woo (Wet open overheid)-verzoeken. Eén van hen sprak zelfs over de ‘Woo-hel’. Hetzelfde gevoel bekroop ons toen we afgelopen jaar onderzoek deden naar transparantie van overheidsalgoritmes (slechts 2% wordt opgenomen in het register), rechtbankuitspraken (slechts 4% komt online) of lobbyafspraken van bewindspersonen (slechts 13% is compleet). Openheid en transparantie leken soms gehuld in het duister…
Toch sloten we 2024 af met voldoende lichtpuntjes. Bijna letterlijk, want we werkten aan een 5 sterren-model om algoritmes inzichtelijk te maken; om daarmee een handreiking te doen aan overheden om transparante, controleerbare algoritmes mogelijk te maken. We werkten ook samen met journalisten aan een witboek vol best practices om de afhandeling van een Woo-verzoek voor beide partijen soepeler te maken. En ook voor de lobbyafspraken zagen we lichtpuntjes toen premier Schoof ons onderzoek opbracht in de Ministerraad – en beterschap beloofde.
Dit alles dus tegen een decor van enorme politieke en technologische ontwikkelingen in Nederland en daarbuiten. Politiek en technologie hebben natuurlijk grote invloed op onze missie. Maar in tijden van polarisatie, desinformatie en digitalisering zijn transparantie en openheid het enige antwoord. Voor sommige machthebbers is openheid eng, maar we zien een groeiende groep mensen die openheid omarmt. Het Sociaal Cultureel Planbureau peilde afgelopen jaar dat Nederlanders het grootste belang hechten aan openheid voor het goed functioneren van de overheid (bijna 90%). Dat geeft ons extra energie om de strijd voor openheid voort te zetten.
Ook in 2024 hanteerde Open State drie instrumenten in deze strijd: tools (databases, websites, apps), advies (aan overheidsorganisaties) en pleitbezorging (lobby, advocacy). En het liefst maken we een mix van die drie. Soms pakken we daarbij de rol van rebel (vaak bij de pleitbezorging) en soms van partner (vaak bij advies). Altijd gericht op impact; op beleidsverandering – of bewustwording of cultuurverandering.
Open State richtte zich in 2024 op diverse onderwerpen; ik noemde al AI en algoritmes, Wet open overheid en Open Lobby. Maar we deden natuurlijk veel meer, zoals de doorontwikkeling van het journalistiek platform Bron en de sites Open Spending, Open Rechtspraak en Waar is mijn stemlokaal. In dit jaarverslag lichten we een aantal van onze tools en projecten nader toe. En met die instrumenten zetten we op constructieve wijze – als rebel en partner – de strijd voor een open overheid voort.
Serv Wiemers, Directeur
Team Open State
Developer van het eerste uur bij Open State, die na 13 jaar dit jaar afscheid van ons nam.
Meest trots op: De relaunch van KamerLeed.nl.
Met het vertrek van Breyten nu de nestor van Open State; verbinder die met zijn ervaring het open data-kompas op de goede koers kan houden.
Meest trots op: Na 10 jaar fijn samenwerken met Breyten en een jaar met Mark, de uitdagende maar zeer goed verlopen overgang naar onze twee geweldige nieuwe developers Quinten en Rob!
Altijd vol met ideeën over politiek en open data, en graag op pad om de open data-boodschap te verbreiden.
Meest trots op: De samenwerking met onze eigen developers én met externe teams van developers op projecten zoals Debot (LLM’s in debat) en TenderFlow. Hiermee heeft Open State zich ook begeven op het gebied van AI en transparantie en kunnen we adviseren over de verantwoorde inzet van AI op basis van eigen kennis en ervaring.
Wereldverbeteraar altijd op zoek naar de juiste balans tussen idealen en een gezonde financiële basis.
Meest trots op: Ons gemengde team dat beperkt is in omvang, maar toch zo vaak grote resultaten weet te boeken.
Projectmedewerker die haar Woo-specialisme dit jaar besloot in te gaan zetten binnen de overheid.
Meest trots op: Ons kleine en ambitieuze team dat altijd in oplossingen denkt en waar de ideeën over hoe een opener overheid te bewerkstelligen nooit opraken.
Springt vlot heen en weer tussen techniek en politiek; met passie voor journalistieke tooling.
Meest trots op: Hoe ver we Bron hebben gebracht in het afgelopen jaar. Het redesign en de lancering van Bron AI chat hebben we echt iets vernieuwend voor de journalistiek neergezet.
Serieuze jurist en hilarische grappenmaker; kan de strijd voor privacy en transparantie moeiteloos combineren.
Meest trots op: Het onderzoek dat we samen met The Green Land deden naar de inzet algoritmes bij de overheid en het doorontwikkelen van het 5 sterren-model voor transparante algoritmes!
Developer en ouwe rocker; voorvechter van linked data; net zo handig in het coderen als klussen met de boor op het Open State kantoor.
Meest trots op: Mijn bijdrage aan meer openheid in overheidsfinanciën door het herbouwen van OpenSpending.nl – omdat juist financiële transparantie bijdraagt aan het publiek vertrouwen in onze overheden. Hopelijk bieden steeds meer gemeenten ook hun gedetailleerde gegevens aan voor nog meer transparantie!
Nieuwe aanwinst bij Open State; vanuit de Colombiaanse jungle naar de Haagse kaasstolp om de Woo te bevorderen.
Meest trots op: Ons werk rondom het bevorderen van lobbytransparantie en het pleidooi voor een lobbyregister!
Ook nieuw bij Open State; werkt als projectmedewerker vrolijk en gefocust voor Bron, 'Waar is mijn stemlokaal' en Open Spending.
Meest trots op: Dat we met WaarIsMijnStemlokaal.nl werken aan het verbeteren van de toegankelijkheid van verkiezingen en de mooie samenwerking met de gemeente Amsterdam waar we hebben kunnen bijdragen aan het realiseren van het Openbaarheidscentrum.
Jonge, gedreven en creatieve developer met een groot hart voor open data; “ik heb het nog nooit gedaan dus ik denk wel dat ik het kan”
Meest trots op: Een compleet vernieuwde versie van Bron, onze zoekmachine voor meer dan 2 miljoen documenten van alle lagen van de overheid!
Nieuwe, maar ervaren developer met een grote passie voor democratie - en nog muzikaal ook.
Meest trots op: Mijn eerste Open State project: het compleet maken van de Open Besluitvorming database!
Onze voorzitter was ook in 2024 Ton Zijlstra, open data expert en partner bij The Green Land. Sanne Kamerling, in het dagelijks leven Senior Information Security Officer bij Stedin, is de secretaris van het bestuur. Daarnaast hadden we als algemeen bestuursleden Ruben Brave, internetpionier en sociaal ondernemer, en Sara Spaargaren, manager van het AI, Media & Democracy Lab.
We konden ook in 2024 niet zonder onze vele fantastische vrijwilligers, zoals Gerno Kwaks die Open State vertegenwoordigde bij het EITI, Extractive Industries Transparency Initiative, en de groep die ons hielp bij het completeren van de 'Waar is mijn stemlokaal'-dataset.
En dan werkten we samen met partners, zoals binnen de Digitale 6, met naast Waag, Bits of Freedom en Amnesty International, ook SETUP en PublicSpaces. Natuurlijk ook met media en donoren en diverse maatschappelijke organisaties zoals Instituut Maatschappelijke Innovatie (IMI) en Woo-expertisecentrum SPOON.
Bovendien waren we actief met diverse maatschappelijke partners in de maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken (MCOIG), waarmee we de informatierelatie tussen overheid en burger proberen te verbeteren.
2.000.000+ Aantal overheidsdocumenten in Bron
235.000 keren dat Waar is mijn stemlokaal is gebruikt tijdens de Europese Parlementsverkiezingen
4.000.000+ Aantal documenten van gemeenten, provincies en waterschappen dat de vernieuwde Open Besluitvorming zal bevatten
144 Open Source repositories op GitHub
4 zelfbeheerde servers draaien onze websites en tools
172 dagen - duurt de afhandeling van een Woo-verzoek door ministeries gemiddeld
4 moties aangenomen door de Tweede Kamer over de uitvoering van de Wet open overheid naar aanleiding van ons onderzoek Blaadjes op het Spoor
In samenwerking met Ontola en met financiering van de VNG, heeft Open State Foundation de Open Besluitvorming database in beheer. Deze database brengt alle openbare documenten van 307 gemeenten, 8 provincies en 10 waterschappen bijeen.
Eind 2024 is begonnen met een kwaliteitsverbetering van de database, met als doel 100% dekking van de beschikbare documenten. De kwaliteitsverbetering komt tot stand zowel door aanpassingen in de software als door het ophalen van meer beschikbare documenten. Alle data wordt op dit moment geherindexeerd en de nieuwe database zal in het 2e kwartaal van 2025 beschikbaar komen.
In 2024 brachten we weer een van onze befaamde rapporten op de behandelingstermijnen van de Woo uit, dit keer met de titel Blaadjes op het Spoor.
De conclusie: het lukt ministeries nog steeds niet zich te houden aan de maximale wettelijke termijnen voor beantwoording van informatieverzoeken op basis van de Wet open overheid (Woo). De gemiddelde termijnen zijn zelfs opnieuw opgelopen. De beantwoording van informatieverzoeken door ministeries duurt nu gemiddeld 172 dagen, een verdere stijging ten opzichte van vorig jaar (167) en ver boven de wettelijk maximale termijn van 42 dagen. Toch is snellere beantwoording mogelijk, laat het grote verschil tussen ministeries zien. Zo heeft OCS de snelste doorlooptijd van 91 dagen, terwijl Financiën een doorlooptijd van 239 dagen had.
Het jaar 2024 stond voor Bron in het teken van grote stappen vooruit: een compleet nieuw design en de integratie van AI zoeken. De missie van Bron bleef onveranderd: alle openbare overheidsinformatie bundelen en doorzoekbaar maken voor journalistiek onderzoek. Met de lancering van de eerste versie van Bron AI chat in november hebben we een belangrijke stap gezet om dit onderzoek intuïtiever en sneller te maken. Journalisten kunnen nu in dialoogvorm onderzoek doen naar miljoenen documenten. Dat verlaagt de drempel voor datajournalistiek nog verder.
Daarnaast hebben we de fundamenten van het platform verder versterkt. De ORI database (Open Raadsinformatie) werd uitgebreid met stukken van Provincies en Waterschappen, waardoor het zoekbereik aanzienlijk is vergroot. De nieuwe interface maakt het gebruik een stuk intuïtiever.
De Bron Academy is in 2024 uitgegroeid tot een groot succes. We hebben op tientallen redacties (o.a. NOS, NRC, Mediahuis) en tijdens evenementen workshops gegeven, waarmee we honderden journalisten bereikten.
Voor de Europese Parlementsverkiezingen van 6 juni hebben we weer gegevens over alle stembureaus verzameld op WaarIsMijnStemlokaal.nl. De website was weer populair en is in ieder geval 235.000 keer bezocht en zoals altijd zijn alle gegevens vrij beschikbaar als Open Data, volgens een Open Standaard en is de software Open Source. Ook deze keer leverden weer meer gemeenten de gegevens zelf aan, namelijk 318 (92%). En hebben we een API-koppeling met een derde leverancier van verkiezingssoftware gemaakt, zodat de gegevens geautomatiseerd aangeleverd kunnen worden.
Wederom hebben we de toegankelijkheid verbeterd. De volgende extra toegankelijkheidsinformatie vragen we nu voor elk stembureau uit:
Als je in een zoekmachine de naam van rechter intypt, dan kom je waarschijnlijk op onze website OpenRechtspraak.nl uit. Dat is raar. Je zou natuurlijk op een overheidswebsite met informatie over elke rechter moeten uitkomen. Die hebben ze ook, namenlijst.rechtspraak.nl, maar deze website is niet indexeerbaar door zoekmachines en dus niet vindbaar. Is hier überhaupt vraag naar? Ja, in 2024 is OpenRechtspraak.nl meer dan 150.000 keer bezocht!
Ook zouden we graag zien dat er veel meer uitspraken online gepubliceerd worden. De Rechtspraak doet dit namelijk voor maar 4% van alle uitspraken!
We organiseerden voor het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een Challenge, een soort hackathon over een langere periode, om het hergebruik van Open Inkoop data naar een hoger niveau te brengen. De tool die ontwikkeld werd was een AI-tenderportaal waar je op basis van zowel historische als actuele data een match kon vinden als MKB-bedrijf. Zodra we deze tool kunnen integreren op zakendoenmethetrijk.nl kunnen we de kracht van open data inzetten. Hiermee creëren we een level playing field bij aanbestedingen. Ook zonder groot aanbestedingsteam kun je erachter komen welke aanbestedingen bij jouw bedrijf passen.
Een hot topic in het maatschappelijk debat rondom overheid en democratie. Wat is de invloed van AI en algoritmes op de democratie? Wordt overheidsinformatie toegankelijker of juist niet? Hoe kunnen we de overheid nog controleren? Leidt AI tot meer of minder desinformatie? Open State draagt bij aan dit debat op verschillende manieren.
In 2024 werkten we gestaag door voor 1848.nl, de monitor voor politieke informatie.
In 2023 hebben we al grotendeels onze TweedeKamer.nl websitescrapers omgebouwd naar een betere en snellere koppeling met de nieuwe API van de Tweede Kamer. In 2024 hebben we dat werk voortgezet en ook de laatste scrapers uit kunnen zetten. Zo komen de parlementaire documenten sneller en betrouwbaarder in jouw 1848 feed.
Verder hebben we het design van de e-mailnotificaties aangepast en een bot gemaakt voor Bluesky.
Dit is een van onze langstlopende projecten. De website was van origine niet gemaakt voor gedetailleerde financiële data van lokale overheden. Daarom hebben we de hele website opnieuw gemaakt en ook het design veranderd.
Ons doel blijft daarnaast om met het CBS te komen tot een manier waarop decentrale organisaties hun detaildata op duurzame wijze kunnen ontsluiten. Onze oproep aan deze organisaties om toch al te beginnen met het delen van hun detaildata met het CBS zullen we blijven sturen in 2025. Hoe meer gemeenten, waterschappen, provincies en gemeenschappelijke regelingen dit doen, hoe rijker de data zal zijn zodra de werkafspraken zijn gefinaliseerd.
In 2024 kregen we te maken met de installatie van een nieuw kabinet, wat opnieuw een aanleiding was de agenda’s nauwlettend in de gaten te houden. Na installatie van het nieuwe kabinet bleek slechts 13% van de agenda-items volledig ingevuld, een ronduit teleurstellend percentage. Ons onderzoek trok de aandacht van de media, en niet lang daarna bracht premier Schoof het belang van het correct bijhouden van de agenda’s onder de aandacht van het kabinet en de Voorlichtingsraad. Dit leidde tot een stijging: in de daaropvolgende periode (oktober-november) werd 21% van de agenda-items volledig ingevuld.
Ondanks deze verbetering laten de bevindingen zien dat de openbare agenda’s, ondanks alle goede voornemens en beloftes, nog altijd ernstig tekortschieten in het bieden van transparantie rond lobbypraktijken in Nederland. Het langverwachte rapport Mozaïek van Belangen van Braun en Fraussen (Universiteit Leiden) - dat werd uitgevoerd in opdracht van BZK zelf - onderstreepte deze boodschap. Toch mocht het niet baten: BZK besloot het rapport naast zich neer te leggen. De levensloop van het proces tot instelling van een lobbyregister verviel daarmee opnieuw in de typische - en maar al te voorspelbare - cyclus van goede voornemens, uitstel en politieke koudwatervrees.
Open State blijft zich onvermoeibaar inzetten voor de invoering van een lobbyregister. Dat register móet er gewoon komen.
We werkten voor het Actieplan Open Overheid als maatschappelijk stakeholder mee aan het Openbaarheidscentrum van de gemeente Amsterdam. Daarmee biedt ze laagdrempelige en persoonlijke ondersteuning rondom overheidsinformatie, zowel online via open.amsterdam als straks fysiek in het gebouw van het Stadsarchief. En dat is niet onopgemerkt gebleven. In 2025 won het Openbaarheidscentrum de Transparantieprijs!
Verder hielpen we met het verbeteren van open.amsterdam en dachten we mee over hoe het project Openbaarheidscentrum zelf zo transparant mogelijk kon zijn. Daar zijn onder andere deze communitypagina en het Openbaarheidscentrum forum (meld je aan en ontvang wekelijks updates!) uit ontstaan.
Open State Foundation houdt van data, maar zijn data altijd waardevrij? Zit in het verzamelen, openen en verspreiden van bepaalde data niet ook al een waarde besloten? Samen met onze partner SETUP doken we in biodiversiteitsdata. Er bestaan allerlei databanken met gegevens over de ons omringende natuur. Maar hoe deel je die in? En kan je eigenlijk wel de natuur in data vangen? Is er überhaupt zoiets als natuur, of zijn wij zelf als mens onderdeel van een groter geheel?
Met het project Core Nature willen we mensen aan het denken zetten. Over de eigen ideeën rondom data. Gezamenlijk hebben we de app SwipeOut ontwikkeld. Met verhalen over biodiversiteitsdata, culturele visies, maar vooral een app waarmee je dier- en plantensoorten kunt wegswipen als je die niet nuttig of mooi vindt. En wat doen we met de soort ‘Homo sapiens’?
Het belangrijkste instrument om een open overheid te bereiken, de Wet open overheid (Woo), legt het recht op overheidsinformatie voor iedereen vast. In de praktijk loopt de Woo niet goed; er wordt veel gelakt, informatieverzoeken veel te laat beantwoord en de actieve openbaarmaking komt maar niet van de grond. Open State kaart dit aan, maar afgelopen jaar leek de tegenbeweging die toegeeft dat de Woo niet werkt, maar daarvoor de schuld legt bij de wet, te groeien. Dat is gevaarlijk, want dat zou kunnen leiden tot een inperking van het recht. Daarom heeft Open State – samen met andere maatschappelijke partners – een aantal activiteiten opgepakt om het debat rondom de Woo goed te voeren en de uitvoering van de Woo te verbeteren.
En natuurlijk
aan iedereen met wie we in 2024 hebben samengewerkt. Speciaal aan onze donateurs, vrijwilligers, fondsen, nieuwsbrieflezers en gebruikers van onze tools.
Onze financiering kwam in 2024 van:
Lees ook het financieel verslag 2024, het beleidsplan 2021-2025 of de documenten van andere jaren.
Dank voor het lezen! Om ook in 2025 succesvol te kunnen zijn hebben we meer donateurs nodig. Help jij ons met een maandelijkse of eenmalige gift? We waarderen je steun enorm en zetten deze vol in voor een digitaal transparanter Nederland! We staan ook open voor bedrijfsdonateurs.
Doneer aan Open State Foundation
Deel ons jaarverslag met iemand die Open State Foundation nog niet kent!
🗞️ Meld je aan voor onze maandelijkse nieuwsbrief.
Thanks to our UK-based digital transparency friends @ mySociety for the code of this website.
Toot
